Διάβασα πρόσφατα μια συνέντευξη του Irvin Yalom, παγκοσμίου φήμης ψυχιάτρου, ψυχοθεραπευτή, καθηγητή και συγγραφέα. Το αγαπημένο μου βιβλίο του ανήκει. (Όταν έκλαψε ο Νίτσε).
Μετά από τόση υπαρξιακή αναζήτηση έχετε καταλάβει ποιο είναι το νόημα της ζωής;
Η ζωή δεν… έρχεται με νόημα. Πρέπει να εφεύρουμε εμείς το νόημα και μετά να… ξεχάσουμε ότι το έχουμε εφεύρει.
Μεγάλη κουβέντα, από ένα «μεγάλο» άνθρωπο. Βρες το νόημα της ζωής σου! Μόνος σου! Κανείς δεν σε έφερε εδώ για να κάνεις κάτι και κανείς δεν σου επέβαλε να γίνεις κάτι. Το λόγο για τον οποίο ήρθες θα τον ορίσεις τελικά μόνος σου. Όσο και αν νομίζεις ότι τρίτοι τον επιβάλλουν. Οι τρίτοι ορίζουν τις συνθήκες αλλά ποτέ τον προορισμό. Να το θυμόμαστε αυτό! Να το θυμάμαι αυτό!
Βέβαια οι συνθήκες που δημιουργούν οι τρίτοι, ή το περιβάλλον μας στη ζωή μας είναι συχνά αν όχι πάντα, καθοριστικές για την πορεία μας. Ίσως και ανυπέρβλητες. Όσο και να φιλοσοφούμε μεταξύ μας και να λέμε «Keep walking» και «Nothing impossible» ίσως και να υπάρχουν και κάποια πράγματα που απλά δεν γίνονται. Απλά δεν γίνονται! Και είναι εντάξει αυτό. Δεν υπάρχει λόγος να νιώθουμε ούτε ενοχές ούτε τύψεις. Και δεν το λέω αυτό για να αποθαρρύνω κανέναν από το όνειρο και από το σκοπό του. Ίσα ίσα κάθε φιλοσοφικού περιεχομένου ενθάρρυνση είναι βοηθητική. Βρίθει το fb από αυτές. Αλλά δεν φτάνουν… Θεωρία έχουμε διαβάσει…
Όταν ήμουν στα πρώτα εφηβικά χρόνια, αυτά τα καταπιεσμένα, που σφύζεις από δίκιο και από ζωή και δεν έχεις τι να τα κάνεις, καθόμουν με την παρέα που παραθερίζαμε μαζί τα καλοκαίρια στο Διακοφτό και μιλούσαμε για τα αστέρια. Και ψάχναμε το νόημα στο σύμπαν. Αλλά αυτό δεν ήρθε ποτέ! Τουλάχιστον όχι από εκεί… Μας εκμηδένιζε… Κι έτσι έχω συμπεράνει πια ότι τα αστέρια είναι καλό να τα κοιτάς όταν πονάς… να εκμηδενίζεται ο πόνος… μπροστά στο μεγάλο, το ακατανόητο προσωρινά…
Δεν ψάχνετε συχνά το νόημα στη ζωή σας; Δεν μπορεί να το κάνω μόνο εγώ. Δεν μπορεί να το χάνω μόνο εγώ. Δεν μπορεί να μην έχετε αναρωτηθεί τι ήρθαμε να κάνουμε εδώ και γιατί; Γιατί τόσος πόνος; Τι είναι αυτό που ήρθαμε να κάνουμε και αξίζει τόσο πόνο; Όπως είχε πει και μια φίλη, «Το καλό που του θέλω να έχει κάτι καλό μετά». Και εννοούσε μετά θάνατον. Πόσο πόνο να αντέξουμε χωρίς λόγο. Χωρίς αντίκρισμα. Και χωρίς λόγο και νόημα. Ζούμε τη ζωή μας μέσα από οδύνες, πόνους και στεναγμούς. Όλοι μας! Και αναρωτιόμαστε γιατί; Ποιο το νόημα;
Ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία» είχε γράψει πως δεν ζούμε έναν κανονικό κόσμο, αλλά βλέπουμε μόνο τις σκιές του. Καθόμαστε σε μια σπηλιά, πίσω μας «χορεύουν» διάφοροι, κι εμείς βλέπουμε μόνο τη σκιά τους όταν τους χτυπάει ο ήλιος και φέρνει τη σκιά τους στη σπηλιά. Αλλά κι έτσι να’ ναι, ακόμα κι αν είμαστε ανίκανοι να καταλάβουμε σε βάθος τη ζωή δεν θα έπρεπε να εφεύρουμε ένα νόημα για να τη βγάλουμε πέρα;
Κοιτάζω τους φίλους μου. Οι περισσότεροι δουλεύουν σε κάποια πολυεθνική που απομυζεί το είναι τους. Που ξυπνάνε το πρωί και δεν θέλουν να πάνε! Που φεύγουν το βράδυ και είναι για ψυχίατρο! Γιατί το κάνουμε αυτό ο ένας στον άλλο; Γιατί δεν υπάρχουν «εταιρείες». Ας μιλήσουμε πρακτικά και πέρα από σοφίσματα. Υπάρχουν άνθρωποι που συνεργάζονται σε δουλειές. Γιατί εξοντώνουμε ο ένας τον άλλο; Γιατί μας φτάνουμε στην καταστροφή; Όλοι μου οι φίλοι αγαπάνε να κάνουν τη δουλειά τους, αλλά όχι να τους βρίζουν και να τους υποτιμούν. Και είμαι σίγουρη ότι όλοι κάπου το αντιμετωπίζετε αυτό. Γιατί; Θα έρθει πραγματικά οικονομική ευημερία και νόημα στη ζωή αν αλληλοτσακίζουμε ο ένας τα νεύρα του άλλου;
Είναι το νόημα της ζωής τα επαγγελματικά και κατ’ επέκταση τα οικονομικά; Θα βρούμε νόημα και ευτυχία μέσα από την επαγγελματική καταξίωση και την απόκτηση χρημάτων. Ίσως να βρούμε λύσεις… αυτό! Θα βρούμε κάποιες λύσεις, σε κάποια προβλήματα, αλλά τίποτε άλλο. Γιατί αν το νόημα ήταν στο χρήμα και στο επάγγελμα δεν θα είχαμε τόσο κόσμο να καταρρέει διεθνώς. Δεν είναι αστείο. Υπάρχει μια ολόκληρη γενιά εκεί έξω, η γενιά μου, που την πείσανε κάποιοι μόνο να δουλεύει και να κυνηγάει το όνειρό της (το οποίο όμως της το είχανε υποδείξει πρώτα, είναι ή δουλεύεις ή πεθαίνεις) που αργοπεθαίνει γιατί το όνειρο που της δείξατε όχι απλώς δεν είναι εφικτό, δεν είναι και απαραίτητο!!! Και ακόμα πιο πέρα, είναι θανατηφόρο.
Όχι, δεν είμαι ντεμέκ αριστερή, ούτε αυτούσια, ούτε υπέρμαχος των χωρίς ουσία επαναστάσεων. Ούτε θέλω εύκολο βόλεμα. Αγαπώ να δουλεύω και να δημιουργώ. Δεν βρίσκω όμως καμιά συνέχεια αυτού του οράματος στο να καταπατούν την προσωπικότητά μου, το χρόνο μου και τις δεξιότητές μου, στο βωμό κάποιου οικονομικού συμφέροντος που τα όνειρά μου δεν θα λάβουν ποτέ! Γιατί κάνουμε ο ένας τον άλλο άρρωστο; Πόσο πολύ έχουμε απομακρυνθεί από το νόημα…
Μέσα στο νόημα ης ζωής οπωσδήποτε κάπου είναι η επαγγελματική δημιουργία και η οικονομική καταξίωση. Αλλά όχι έτσι. Όχι ο πιο χοντρόπετσος τα παίρνει όλα. Λάθος πρότυπο.
Κάποιοι άλλοι κάνουν νόημα ζωής την οικογένεια. Σύζυγοι, παιδιά, ανίψια, εγγόνια παίρνουν τον πρώτο ρόλο. Και όταν κάτι δεν πάει καλά με αυτά όλος ο κόσμος καταστρέφεται… Κατάθλιψη, κλείσιμο στον εαυτό μας… Αυτό είναι το νόημα;
Μπορούμε επί χρόνια να κλαίμε πάνω από ένα χαμένο νόημα. Και να μην το ξαναβρούμε ποτέ! Ή μπορούμε απλώς να συνεχίσουμε και να το βρούμε κάπου παρακάτω..
Ο Li Ching Yun, όπως λέει ένα άρθρο που κυκλοφόρησε ευρέως, έζησε 256 χρόνια. Οι συμβουλές που δίνει για τη ζωή μοιάζουν ανεφάρμοστες. Δε γίνεται να μη θυμώνουμε, να μην οργιζόμαστε, να κοιμόμαστε πάντα ήσυχοι, να διατηρούμε το σώμα μας γυμνασμένο. Απλά δε γίνεται. Και κάποιος θα έπρεπε να πάρει από πάνω μας την ενοχή γι’ αυτό. Δεν φταίει απλώς που δε γεννηθήκαμε τέλειοι, είναι που δεν έχουμε προγραμματιστεί να γίνουμε ποτέ! Και μια καλή αρχή για να πλησιάσουμε ο καθένας το προσωπικό του νόημα στη ζωή είναι να απαλλαγούμε από την ενοχή ότι κάποιο νόημα δε φέραμε εις πέρας.
Δεν υπάρχει τίποτα άλλο εκεί έξω παρά εμείς. Δεν είμαστε το παν. Αλλά το ότι είμαστε εμείς και ο εαυτός μας εκεί έξω είναι το παν. Μια κουρτίνα δρόμος το νόημα, που δεν εξαρτάται από κανέναν άλλο παρά μόνο από μας. Μένει μόνο μια κουρτίνα να σηκώσουμε… Αλλά θέλει «αρετή και τόλμη η ελευθερία»… γι’ αυτή του πνεύματος λέω…
«Με κοίταξαν και οι δύο σοβαροί» συνέχισε η Ναταλία εκείνο το απόγευμα μεταξύ 2ου και 3ου κρασιού. «Πρέπει να κάνεις μια επέμβαση, μου είπαν.
-Οκ, είπα μετά από λίγα δευτερόλεπτα απορίας. Να κάνω. Πότε; Τι έχω;
-Τώρα! Εσωτερική αιμορραγία. Χάνεις αίμα κάθε λεπτό, πολύ… δεν έχουμε πολύ χρόνο… πρέπει να χειρουργηθείς άμεσα! Τόση ώρα σου ψάχνουμε χειρουργό και αίμα…
Σώπασα. Για λίγο. -Να καπνίσω; Με άφησαν..
Λίγα λεπτά μετά μου είχαν κανονίσει τα πάντα. Σχεδόν πριν σβήσω το τσιγάρο μου. Η κλινική που θα έκανα το χειρουργείο ήταν σε απόσταση 100 μέτρων με τα πόδια. Ήταν τα πιο δύσκολα 100 μέτρα που έχω κάνει στη ζωή μου. Ήξερα ότι πέθαινα και περπατούσα. Εγώ ήμουν η …κακομοίρα… Πέθαινα και περπατούσα… ο φίλος μου κρατούσε το χέρι μου, δεν θα το ξεχάσω αυτό… Πέθαινα και περπατούσα… Ήξερα πως δεν έχουμε χρόνο… δεν είχα χρόνο… Να μη σου τύχει… Όταν γδύθηκα και ξάπλωσα στο κρύο κρεβάτι του χειρουργείου και λίγο πριν ενεργήσει η αναισθησία που μου έριξαν με μια ένεση ευχήθηκα πολλές φορές -Κάνε να ξυπνήσω- Μόνο αυτό. -Κάνε να ξυπνήσω- Κάνε να ξυπνήσω-…
Είχα μια ζωή όπως όλοι. Δούλευα, έριχνα βάρος στα θέματα της δουλειάς, πληγωνόμουν, είχα μια σχέση, έβρισκα αφορμές να πληγώνομαι, είχα φίλους, έβρισκα λόγους να πληγώνομαι… νόμιζα πως είχα προβλήματα και είχα χάσει το νόημα…
-Κάνε να ξυπνήσω-Κάνε να ξυπνήσω- δεν πρόλαβα να το ευχηθώ πολλές φορές. Ήθελα κι άλλες… Τελικά ήμουν γενναία. Ξύπνησα. Δεν ξέρω πόση ώρα μετά. Όταν άνοιξα τα μάτια μου είδα σκιές. Δεν έχω νιώσει πιο ευτυχισμένη στη ζωή μου, όσο εκείνα τα λίγα λεπτά. Που ξανα άνοιξα τα μάτια μου, ξέροντας πως έζησα. Και είδα μόνο σκιές. Ήταν η οικογένειά μου και ο φίλος μου. Το ήξερα, αλλά δεν τους έβλεπα κανονικά. Ήταν μόνο σκιές. Εγώ όμως χαμογελούσα και ένιωθα πλήρης! Ξαναγεννημένη. Και ολοκληρωμένη. Μέσα από τις σκιές. Α ρε Πλάτωνα, δε βαριέσαι, καμιά φορά οι σκιές αρκούν… δεν είναι μόνο που τις βλέπω όπως θέλω, είναι που τις βλέπω και μόνο. Και θα τους δώσω τη μορφή και το φως που θέλω εγώ…!
Όποιος έχει πει -Κάνε να ξυπνήσω- έχει «περάσει πίστα» στο παιχνίδι του Νοήματος.» Είπε η Ναταλία και σώπασε μετά.
Δεν ξέρω αν πρέπει να ζήσουμε 256 χρόνια για να καταλάβουμε. Ούτε αν πρέπει να σωθούμε στο παρά πέντε για να καταλάβουμε… Σημασία μάλλον δεν έχει ο χρόνος αλλά ο τρόπος. Το νόημα θέλει το σωστό τρόπο… Και για τον καθένα κρύβεται σε μια διαφορετική σκιά…!
Μαρία Κακαβάνη Maria Kakavani
